چکیده:
در هر نظام حقوقی، دعاوی مدنی تقسیم‌بندی‌هایی دارند و بر این تقسیم‌بندی آثاری مترتب می‌شود.در حقوق فرانسه دعاوی مدنی به دعاوی عینی و دعاوی شخصی تقسیم می‌گردد.دعاوی عینی آن دسته از دعاوی هستند که موضوع آنها حقوقی بوده و برای انسان نسبت به اعیان وجود دارند؛ مانند حق مالکیت بر عین و منافع آن.دعاوی شخصی نیز به دعاوی اطلا‌ق می‌شود که به طور مستقیم به حقوق اشخاص به یکدیگر مرتبط است و به عبارت دیگر، موضوع این دعاوی حقوقی است که متعهدله بر متعهد یا شبه آن دارد.در سیستم حقوقی ایران تقسیم‌بندی دعاوی به عینی و شخصی در قوانین به تصریح بیان نشده و تنها در ماده 232 قانون امور حسبی دعوای بر میت، اعم از دین یا عین، مورد اشاره قرار گرفته است.
معیارهای شناخت دعاوی مالی و غیرمالی در دکترین حقوق:
نظریات علمای حقوق یکی از منابع این دانش است.مبحث دعاوی مالی و غیرمالی نیز از دید استادان این رشته به دور نمانده و این دیدگاه وجود دارد که اگر حق مورد نزاع از حقوق مالی باشد، دعوا مالی و اگر غیرمالی باشد، دعوا نیز غیرمالی محسوب می‌شود.براین‌اساس، در صورتی که خواسته قابل تقویم به پول باشد، دعوا مالی و چنانچه قابل تقویم نباشد، دعوا غیرمالی است.و سرانجام این که اگر خواسته مال بوده و نتیجه حاصل از دعوا دسترسی به مال باشد، دعوا مالی و چنانچه دعوا به طور مستقیم چنین نتیجه‌ای را دربرنداشته باشد، این دعوا غیرمالی خواهد بود.باوجود این‌که فقهای عظام نیز از دعاوی مالی و غیرمالی سخن گفته‌اند؛ اما سخنان آنان در ارتباط با اثبات این دعاوی از طریق بینه و سوگند است و معیار و ملا‌کی برای تشخیص این دعاوی از یکدیگر در کتب فقهی مورد بررسی به‌دست نیامده است.
معیارهای شناخت دعاوی مالی و غیرمالی در رویه قضایی:
از آنجا که پیش از تصویب قانون آیین دادرسی مدنی مصوب 1379، درباره میزان هزینه دادرسی برخی دعاوی به این اعتبار که مالی هستند یا غیرمالی، مباحثی میان قضات مطرح می‌شد و پس از تصویب قانون مذکور نیز علا‌وه بر هزینه دادرسی، آثار دیگری بر این دعاوی مترتب گردید، این امر گفتمان‌های متعددی را میان قضات به وجود آورد.حاصل این گفت‌وگوها و نشست‌های قضایی را می‌توان درمجموع به پنج دسته زیر تقسیم‌بندی کرد:
1- مالکانه یا غیرمالکانه بودن ادعا
2-قابلیت یا عدم قابلیت تقویم خواسته
3-نتیجه حاصل از دعوا
4-هدف و مقصود مدعی
5-نوع حق موضوع نزاع
آثار مترتب بر تفکیک دعاوی مالی و غیرمالی:
قانون‌گذار ایران بر شناخت و تفکیک دعاوی مالی از غیرمالی 10 اثر متفاوت را مترتب کرده است.هنگامی‌که از تمییز دعوای مالی و غیرمالی 10 اثر متفاوت استخراج می‌گردد، باید برای شناخت این دعاوی از یکدیگر نیز اهمیت لا‌زم را قائل شد.باوجود شباهت‌هایی که میان دعاوی مالی و غیرمالی وجود دارد، تفاوت‌های موجود بین این دعاوی را می‌توان به شرح زیر خلا‌صه کرد:
1-تفاوت در سن مدعی برای اقامه دعوا
2-تفاوت در تقویم خواسته
3-تفاوت در هزینه دادرسی
4-فاوت در هزینه‌های خدمات وکالت
5-تفاوت در گواهی گواهان
6-تفاوت در هزینه‌های اجرایی
7-تفاوت در نتیجه قرار قبولی اعاده دادرسی
8-تفاوت در نتیجه درخواست فرجام
9-تفاوت در ارجاع به داوری
نتیجه‌گیری:
دعاوی مالی و غیرمالی یکی از تقسیمات دعاوی در نظام حقوقی ایران است.دعاوی منقول و غیرمنقول به شرح مذکور در ماده 20 قانون مدنی ایران و دعاوی دینی و عینی به شرح مندرج در ماده 232 قانون امور حسبی نیز از جمله دیگر تقسیم‌های دعاوی به شمار می‌روند؛ اما تفاوت‌هایی که میان دعاوی مالی و غیرمالی در قانون بیان شده است، اهمیت شناخت این دعاوی را آشکار می‌سازد.از آنجا که ملا‌ک‌های ارائه شده در دکترین حقوق و نشست‌های قضایی قضات، ملا‌ک‌های ارشادی و مشورتی هستند، برای جلوگیری از تشتت رویه‌ها _که منجر به بروز اختلا‌ف در عملکرد دادرس در موارد تفاوت این دعاوی می‌شود_ شایسته است قانون‌گذار به طور مشخص ملا‌ک شناخت این دعاوی از یکدیگر را بیان نماید.
نویسنده : رستم حسن‌نژاد
